W ziemi kiejdańskiej – arcydzieła artysty ludowego Litwy Środkowej

Vincas Svirskis – jeden z najsławniejszych i najbardziej utalentowanych litewskich twórców krzyży i monumentalnych dzieł starej litewskiej sztuki ludowej. Urodził się w 1835 roku w gminie Krakinów. Jego biografia wiąże się z wieloma legendami, ułożona wyłącznie z zebranych opowiadań ludzi. Obraz pozostał tylko słowny, przekazywany z ust do ust. Był samoukiem, samotnikiem, bez stałego dachu nad głową, był dziwakiem w środowisku owych czasów. Przez całe życie podróżował pieszo od wsi do wsi, pozostawiając na drodze swoje ślady, zatrzymując się w miejscach, gdzie ludzie chcieli upiększyć swoje domostwa i przydroża cudownymi dziełami jego rąk lub nadać sens najważniejszym wydarzeniom w swoim życiu. Księża nie cenili krzyży Svirskisa, nazywali je „bałwanami”, odmawiali wyświęcenia, gdyż w postaciach świętych dostrzegali cechy chłopskie (świętość uwydatniała jedynie atrybutyka), a czasem święty był przedstawiany jako zarozumiały pan z klęczącą u jego nóg grzesznicą, błagającą o przebaczenie. Przypuszcza się, że V. Svirskis uczęszczał do szkoły parafialnej w Krakinowie, a rzeźbić zaczął jako pastuch. W latach zakazu prasy miał kontakty z kolporterami. Prace V. Svirskisa zdobiły takie miejscowości, jak Krakinów (lit. Krekenava), Surwiliszki (lit. Surviliškis), Ibutoniai, Žibartoniai, Miegiany (lit. Miegėnai), Pakruostė, Jaswojnie (lit. Josvainiai), Kroki (lit. Krakiai), Grynkiszki (lit. Grinkiškis), Gudziuny (lit. Gudžiūnai), Wędziagołę (lit. Vandžiogala), Bobty (lit. Babtai) i inne.

Za całe swoje życie Vincas Svirskis stworzył ponad 200 krzyży. Wykonywał je wyłącznie z dębu, figury świętych i elementy dekoracyjne rzeźbił z tego samego drzewa. Przystrajał krzyże ze wszystkich stron płaskorzeźbami, rzeźbami wypukłymi, rzeźbami roślin i zwierząt. Mówił: „Chcę, aby moje krzyże był piękne ze wszystkich stron, bez względu na to, z której stronie będą na nie ludzie spoglądali”. Krzyże i figury w kompozycjach drążył z monolitycznego dębu i lubił żartować mówiąc, że święci z krzyża „nigdy nie wylecą”. Malował je, aby były drugotrwałe.

Rzeźbił wyłącznie z czystymi myślami, bo „jak tylko jakieś brzydkie słowo wyleci mi z ust, cała praca idzie na marne... rano rozpoczynam od Słowa Bożego...”. Podczas pracy śpiewał święte pieśni. Jego rzeźby odznaczały się ekspresyjną plastyką, skomplikowaną kompozycją, monumentalnością, dekoracyjnością, cechami baroku. Wpływ na ideę rzeźbiarza miał również krajobraz terenu, w którym krzyż miał stać. Z 230 krzyżów i kapliczek słupowych, uznawanych za arcydzieła małej architektury ludowej na Litwie, pozostało tylko 50. Vincas Svirskis zmarł 7 marca 1916 r. w wieku 81 lat.

Ubogi dziwak okazał się artystą, który przerósł swoje czasy i swój lud, którego oryginalne i wyjątkowe w formie artystycznej krzyże przechowywane są teraz w muzeach. Zagraniczni goście oglądający jego prace w Regionalnym Muzeum w Kiejdanach często mówią: „Gdyby autor tych dzieł był, powiedzmy, włochem, jego imię z pewnością poznałaby cała Europa”. Według krytyka sztuki I. Kostkevičiūtė: „Gdyby Polacy mieli własnego Svirskiego, zostałby już dawno zaprezentowany w stolicy świata sztuki – w Paryżu”.

Jego krzyże można obejrzeć w Regionalnym Muzeum w Kiejdanach, Litewskim Muzeum Narodowym, w polach i zagrodach rejonu kiejdańskiego i poniewieskiego, w kościołach Krakinowa i Podbrzezia.

O zachowanie wyjątkowego dziedzictwa litewskich twórców krzyży dba UNESCO – w 2008 roku litewska sztuka wyrobu krzyży i symbolika krzyży zostały wpisane na listę dziedzictwa niematerialnego UNESCO.   

[[#ex]]

Kamienna rzeźba ku pamięci artysty sztuki sakralnej Vincasa Svirskisa

Dziedziniec szkoły podstawowej im. Vincasa Svirskisa w Surwiliszkach

Pomnik stworzony przez Algimantasa Giliusa został odsłoniony 2 lipca 1989 r. na nowym cmentarzu w Surwiliszkach. W sierpniu 1996 r. rzeźba została przeniesiona na dziedziniec szkoły podstawowej im. Vincasa Svirskisa. Kamienny pomnik składa się z trzech części: betonowego postumentu, części środkowej z napisem: ,,Vincui/ Svirskiui/ (1835-1916)/ atminti“ („Ku pamięci Vincasa Svirskisa (1835-1916)”), części górnej trójkątnej z wykutym wizerunkiem Chrystusa Frasobliwego i rokiem wykonania rzeźby: ,,1988“.


Krzyż Vincasa Svirskisa w Surwiliszkach

Dziedziniec szkoły w Surwiliszkach (lit. Surviliškis)

Krzyż ten ze wsi Pakruostė został przeniesiony latem 1996 r. Monumentalny krzyż przedstawia postacie św. Alojzego i św. Anny pouczających Maryję, a także płaskorzeźby. Stworzony w końcu XIX wieku.


Grób Vincasa Svirskisa

Surwiliszki (lit. Surviliškis)

Vincas Svirskis został pochowany na starym cmentarzu w miejscowości Surwiliszki, w rodzinnym grobie Mataitisów. Grób V. Svirskisa już w naszych czasach pomógł uporządkować były kierownik Banku Litewskiego Romualdas Visokavičius – jego matka jest krewną artysty. Grób jest ozdobiony kopią krzyża wykonanego przez samego Svirskisa. Oryginał tego krzyża jest przechowywany w Muzeum Regionalnym w Kiejdanach. Na mosiężnej tabliczce pomnika widnieje napis: „...niech i ja otrzymam swój pomnik”.


Krzyże Vincasa Svirskisa w Podbrzeziu

Podbrzezie, rejon kiejdański

Adres: Paberžė, Kėdainių rajonas

Tel. +370 645 12407

www.kedainiumuziejus.lt

Ojciec Stanisław jako pierwszy zatroszczył się o krzyże Vincasa Svirskisa. Zebrał z okolicy kolekcję krzyży i złożył je w kościele. Prawdopodobnie ołtarz kościelny w Podbrzeziu również stworzył Vincas Svirskis. W Muzeum Powstania 1863 roku uczniowie 5-12 klas mogą zamówić program edukacyjny pt. „Symbole Podbrzezia: słońce, kapliczki słupowe, zadaszone słupki, kamienie”.   


Muzeum Regionalne w Kiejdanach

Kiejdany

Adres: Didžioji 19, Kėdainiai

www.kedainiumuziejus.lt

Część krzyży Vincasa Svirskisa przez długie lata butwiała na poddaszu kościoła luterańskiego w Kiejdanach. W 2000 roku krzyże zostały przeniesione do Muzeum Regionalnego w Kiejdanach. Dyrektor muzeum Rimantas Žirgulis, który w owym czasie zadbał o przeniesienie krzyży, przypomina, że ​były podnosze na drugie piętro dźwigiem i ładowane przez okno: ,,Oszołomieni przechodnie obserwowali, jak nad wąską uliczką starego miasta chybotały masywne krzyże, a ja cicho ocierałem pot i zastanawiałem się, na jakie drzazgi drewno miałoby rozkruszyć się, gdyby odczepiło się i upadło w dół”. Przeniesienie krzyży udało się z powodzeniem. Już od dwunastu lat cieszą oko zwiedzających muzeum i oglądających imponującą ekspozycję Vincasa Svirskisa, składającą się z 18 krzyży. Muzeum przygotowało lekcję edukacyjną „Starożytna rzeźba ludowa. Symbol krzyża”, podczas której są opowiadane historie o V. Svirskisie, jego ekspozycji, życiu i twórczości, są czytane myśli niegdyś przez niego zapisane, uczniowie z natury rysują i malują krzyże lub ich części.


Centrum Rzemiosła Tradycyjnego „Arnetų namas” Muzeum Regionalnego w Kiejdanach

Kiejdany

Adres: Radvilų g. 21, Kėdainiai

Tel. 8 645 05168

www.kedainiumuziejus.lt

Jednym z oferowanych programów edukacyjnych w Centrum Rzemiosła Tradycyjnego „Arnetų namas” jest ,,Rzeźba“. W ramach programu zapoznasz się z litewskimi tradycjami rzeźby, zwyczajami sztuki rzeźbienia krzyży na Litwie, narzędziami stosowanymi do obróbki drewna, technologiami obróbki drewna, poznasz podstawy rzeźbienia, będziesz miał okazję odkryć w sobie artystę i samodzielnie stworzyć oryginalne dzieło własnego autorstwa. Przewodnik programowy: tradycyjny rzemieślnik certyfikowanych produktów dziedzictwa narodowego Audrius Vasiliauskas.


Muzeum Rzeźb Vytautasa Ulevičiusa

Kiejdany

Adres: J. Basanavičiaus 36, Kėdainiai

www.kedainiumuziejus.lt

Muzeum drewnianych rzeźb Vytautasa Ulevičiusa stosownie współgra z ekspozycją krzyży Vincasa Svirskisa w miejskim muzeum. Muzeum Rzeźb Vytautasa Ulevičiusa zostało założone w 2004 roku w lokalu samorządu rejonu kiejdańskiego. Ekspozycja obejmuje ponad 50 dzieł znanego strugacza Vytautasa Ulevičiusa (urodzonego w 1934 r.), mieszkającego w miejscowości Kroki w rejonie kiejdańskim. Laureat nagrody za osiągnięcia w działalności kulturalnej na ziemi kiejdańskiej, dwukrotnie wybrany na najlepszego rzeźbiarza litewskiego, przekazał tę kolekcję swoich dzieł mieszkańcom regionu Kiejdan. Gwiaździsty świat jego rzeźb wyróżnia się elegancją, strojnościaą, ozdobnością, stylizowaną fabułą, a zwłaszcza ornamentem... Inspiracją mu posłużyła litewska sztuka ludowa. W swoich pracach kontynuuje rozwiniętą strukturę i stylistykę kapliczek słupowych Vincasa Svirskisa. Według Vytautasa Ulevičiusa, Vincas Svirskis, którego talentowi dotychczas nikt nie dorównał, jest wielkim autorytetem, gdyż rzeźbił według własnego uznania, choć nie wszystkim dogodził.

[[#ex]]

Biznes