Samochodem

[[#ex]]

,,Wielki ciąg – Podbrzezie“ (Kiejdany – Minaret – Dąb Mikołaja Daukszy – Kałnoberże – Surwiliszki – Podbrzezie – Kiejdany. 70 km)

• Minaret (jest wskazówka, dojazd przez drogę kolejową od ul. S. Dariaus ir S. Girėno). Został zbudowany ok. 1880 roku, wiąże się z wieloma legendami. Według jednej z legend, E. Totleben zbudował go dla swojej żony wyznającej Islam. Wstęp do środka jest wzbroniony. Niezwykły obiekt można obserwować wyłącznie od zewnątrz. Na drugą stronę można przejść przez most, pospacerować po starym parku dworskim, pooglądać jego kolekcję dendrologiczną oraz tamę na Datnówce. Są ścieżki dla pieszych.
• Dąb M. Daukszy. Jest wskazówka od głównej ul. M. Daukšos w lewo. Droga prowadzi do placu, przy którym stoi potężny dąb Mikołaja Daukszy (lit. Mikalojus Daukša). Dąb o wysokości 23 m i średnicy 1,70 m został zasadzony przez prekursora piśmiennictwa litewskiego Mikołaja Daukszy, urodzonego w Babianach (lit. Babėnai) około 1527 r. (dokładna data urodzin jest nieznana). Od 1999 r. dąb jest uznawany za chroniony obiekt botaniczny, od 20 grudnia 2002 roku – zabytek przyrody chroniony przez państwo.
• Ulicą M. Daukšos (w kierunku Krakinowa (lit. Krekenava), droga Nr 195) należy przez 4 km jechać prosto, aż dojedziemy do miejscowości Syrutyszki (lit. Sirutiškis). Tu można odwiedzić dwór i park, które należały do pradziadków Czesława Miłosza. Zachował się pałac, park i wędzarnia. Właściciele dworu są pochowani na pobliskim cmentarzu. W Syrutyszkach proponujemy zatrzymać się na filiżankę kawy lub pokrzepić się w kawiarni „Raganė” słynącej z pierogów, która oferuje aż 17 rodzajów. Gorąco polecamy tę kawiarnię dla rodzin z dziećmi, gdyż jest wyposażone w pokój zabaw.
• W odległości 6 kilometrów od Syrutyszek położona jest wieś Kałnoberże (lit. Kalnaberžė). Natychmiast po wjeździe do osiedla zobaczymy wskazówkę ,,Kalnaberžės dvaro sodyba“, co oznacza „Zagroda dworska w Kałnoberżach”. W zagrodzie zachował się pałac dworski (obecnie zaniedbany), park, budynki gospodarcze. Dwór należał do ministra spraw wewnętrznych Rosji, premiera Piotra Stołypina. Mówią, że był to ulubiony dwór Stołypinów, w którym rodzina mieszkała w okresie letnim. Później historia posiadłości była zmienna: przez pewien okres czasu dwór należał do Kazysa Binkisa, później do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a ta z kolei otworzyła tu kolonię dla nieletnich. W Kałnoberżach można też zwiedzić grodzisko.
• Jadąc dalej tą samą drogą Nr 195 dojedziemy do Surwiliszek (lit. Surviliškis). Na dziedzińcu obok szkoły im. Vincasa Svirskisa zobaczymy stworzony przez niego krzyż – św. Alojzego i św. Anny pouczających Maryję, a także rzeźby wypukłe oraz pomnik Vincasa Svirskisa. Na cmentarzu w Surwiliszkach spoczywają szczątki artysty, w grobie rodzinnym Mataitisów. Do zwiedzenia jest także kościółek, dolina Niewiaży, gdzie urządzono miejsce wypoczynkowe oraz „małpi mostek”, który z pewnością przyniesie dzieciom wiele radości. Przy kościele znajdziemy taras widokowy, z którego otwiera się piękny widok na Niewiażę.
• Dalej, w odległości 13 km położona jest miejscowość Podbrzezie (lit. Paberžė). Polecamy zwiedzić  jedyne na Litwie Muzeum Powstania 1863 roku, ulokowane w drewnianym dworze z XVIII w. Tuż obok widnieje kościółek zbudowany przez mistrzów ludowych. Tu są przechowywane krzyże oraz ołtarz najbardziej znanego litewskiego artysty ludowego V. Svirskisa, kolekcje lampionów i modlitewników. W budynkach przykościelnych warto obejrzeć wyjątkowe zbiory strojów liturgicznych i naczyń. Podróż można kontynuować do zagrody dworskiej w osiedlu Akademia, geograficznego środka Litwy, a zatem powrócić do Kiejdan.

,,Geograficzny środek Litwy“ (Kiejdany – Roszcze – Datnów – Akademia – Kroki – Skinderyszki – Góra zamkowa w Pilsupiai – Angiriai – Jaswojnie – Kiejdany. 71 km)

• Jadąc w kierunku Szawli (lit. Šiauliai) drogą Nr 144 przez około 7 km, zobaczymy wskazówkę z napisem „Lietuvos geografinis vidurys” („Geograficzny środek Litwy”), za przystankiem należy skręcić w lewo i ok. 0,5 km jechać polną drogą. W 1995 r. Litewski Instytut Przestrzennego Zagospodarowania oficjalnie zidentyfikował i wyznaczył geograficzny środek Litwy (we wsi Roszcze (lit. Ruoščių kaimas), 55°19′19″N 23°53′49″E). Według projektu architekta Vytautasa Kundrotasa, sprowadzono dwa kamienie symbolizujące Żmudź i Auksztotę. W 2009 r. został zamontowany znak symbolizujący powiązanie geograficznego środka Litwy z kosmosem, na tablicy zostały wykute współrzędne geograficzne oficjalnie przyznanego środka Litwy. Obok znajduje się park z zieleniejącymi dębami i ozdobnymi rzeźbami.
• W miejscowości Datnów (lit. Dotnuva) warto zwiedzić Kościół Objawienia Pańskiego Najświętszej Maryi Panny i zespół klasztorny. Kościół zbudowany jest w stylu barokowo-klasycystycznym. Osoby ceniące wartość sztuki sakralnej znajdą tu unikatowe obrazy, ołtarze oraz rzeźby. W klasztorze mieści się cela Ojca Stanisława, gdzie są przechowywane jego rzeczy i zapiski. W budynku klasztora można obejrzeć kolekcje strojów liturgicznych i modlitewników. Wstęp wolny po uprzednim umówieniu się.
• Akademia (lit. Akademija) jest jednym z ośrodków nauk rolniczych na Litwie, do 1947 r. funkcjonowała tu Akademia Rolnicza (stąd nazwa miasteczka). Osiedle jest położone na terytorium dworu datnowskiego. W pierwszej połowie XIX w. dwór w Datnowie należał do hrabiów Chrapowickich, którzy świetnie nim zarządzali. Wielokrotnie to miejsce odwiedzali car Aleksander I i jego żona Jekaterina. W parku został pochowany hrabia Krejc – były właściciel majątku. Znajdują się tu również pomniki dla naukowców rolnych i dowódców regionu kłajpedzkiego.
• Siponiai. Na uprawianym polu, w odległości około 0,8 km od drogi Montwiliszki-Datnów (lit. Mantviliškis-Dotnuva), znajdziemy kamień „z odciskami stóp”, zwany też ,,Ožakmenis“. Kamień ma kolor brązowy, stożkowaty wierzchołek, po stronie zachodniej znajdują się 4 wgłębienia przypominające ślady stóp zwierząt (nazwa „Ožakmenis“ pochodzi od słów „koza”, „kamień”).
• Kroki (lit. Krakės). Starożytna osada znana od XIV wieku. W latach 1570-1592 w miejscowości Kroki służbę pełnił jeden z prekursorów litewskiego piśmiennictwa, Mikołaj Dauksza (lit. Mikalojus Daukša), który założył tu szkołę. Dzisiaj stojący tu kościół pw. św. Mateusza w stylu neogotyckim został zbudowany w latach 1897-1908. W miasteczku ponadto ocalał klasztor św. Katarzyny z 1645 r. Tutaj mieszka utalentowany rzeźbiarz drewna Vytautas Ulevičius, którego prace zdobią różne zakątki miasteczka. Istnieje możliwość zamówienia wycieczki, podczas której w zagrodzie można obejrzeć ekspozycję jego prac.
• Poszuszwie (lit. Pašušvys). Dwór w miejscowości Poszuszwie należał do dziadków Józefa Piłsudskiego, później – do Zaborskich. W posiadłości zachowały się zabudowania gospodarcze, pozostałości zapory młyńskiej, park z bramą, w parku – pomnik żołnierzów rosyjskich poległych w 1915 r., pomnik Zaborskiego – założyciela parku.
• Park Dendrologiczny w Skinderyszkach (lit. Skinderiškio dendrologijos parkas). Szczególnie piękny jesienią, gdy czerwienieją klony – w parku nalicza się ich około 60 gatunków. Wiosną kwitną magnolie. Park w 1971 r. założony został przez Kęstutisa Kaltenisa. Powierzchnia obejmuje około 123 ha, rośnie tu 1400 gatunków, podgatunków i form roślin. Podzielony jest na następujące geograficzne grupy roślin: Europa, Syberia, Kaukaz, Azja Środkowa, Chiny – Japonia, część wschodnia Ameryki Północnej oraz część zachodnia Ameryki Północnej. Barwny relief parku uzupełniają liczne głazy polodowcowe. Krajobraz wzbogaca zakole rzeki Szuszwe. Centralna część parku to miejsce skupisk – są stoły, ławki, estrada, miejsce ogniskowe. Aby zapoznać się z różnorodnością roślin w parku, prosimy dzwonić do Juozasa Masionisa pod nr tel. 8 625 58 991.
• Góra zamkowa i odkrywka Pilsupiai. Lokalizacja – wieś Pilsupiai. Droga do góry zamkowej prowadzi przez domy mieszkańców, jednak warto dołożyć wszelkich starań, aby zobaczyć otwierający się widok! Odkrywka Pilsupiai znajduje się nad brzegiem rzeki Szuszwe. Została uznana za zabytek przyrody o znaczeniu republikańskim.
• Angiriai. W dolinie rzeki Szuszwe znajduje się duży zbiornik wodny Angiriai, którego powierzchnia wynosi 262 ha, maksymalna głębokość – 15,5 m.
• Jaswojnie (lit. Josvainiai). Miasto leży na brzegu rzeki Szuszwe. Przypuszcza się, że w XIV w. tu stał zamek. W 1528 r. w źródłach pisanych po raz pierwszy wspomina się dwór znajdujący się w miejscowości Jaswojnie, w którym była kaplica i gorzelnia. Obok idąca droga handlowa prowadziła do Jurbarkasa. W 1792 r. miasteczko Jaswojnie otrzymało autonomię. Budowa neogotyckiego kościoła pw. Wszystkich Świętych została zakończona w 1907 r. Rezerwat geomorfologiczny Szuszwe obejmuje dolinę rzeki na południe od Jaswojni do spływu z Niewiażą. Powierzchnia rezerwatu wynosi 496,2 ha, a jego celem jest zachowanie malowniczej doliny rzeki wraz z odkrywkami. Najciekawsze obiekty przyrodnicze to odkrywki gliny morenowej Szuszwe, gdzie rośnie duża ilość chronionych gatunków roślin i zwierząt.

,,Śladami Czesława Miłosza po ziemi kiejdańskiej“ (Kiejdany – Opitołoki – Ginejty – Szetejnie – Świętobrość – Krakinów – Bakainiai – Surwiliszki – Kałnoberże – Syrutyszki – Kiejdany. 58 km)

• W 1911 r. w Szetejniach, w dworze nad Niewiażą, urodził się Czesław Miłosz, honorowy obywatel ziemi kiejdańskiej, poeta i pisarz, historyk literatury, filozof, tłumacz, wielki myśliciel, laureat Literackiej Nagrody Nobla, piastun wspólnej koncepcji europejskiej, arystokrata tradycji Wielkiego Księstwa Litewskiego. Cała trasa biegnie wzdłuż malowniczej Niewiaży, opisanej z miłością przez Czesława Miłosza. W jednym ze swoich wierszy przyznaje: „Gdziekolwiek wędrowałem, po jakich kontynentach, zawsze twarzą byłem zwrócony do Rzeki...” W twórczości Miłosza Niewiaża jest przedstawiana jako tajemnicze i magiczne miejsce, w którym jest „wiele diabłów, znacznie więcej niż gdziekolwiek indziej”. Nazwy miejsc nad Niewiażą, w których Miłosz spędził dzieciństwo, wymieniane są w jego wspomnieniach: Szetejnie, Opitołoki, Świętobrość, Kałnoberże, Syrutyszki – z ich dworkami, parkami i tarasami schodzącymi do rzeki.
• Opitołoki (lit. Apytalaukis). Po raz pierwszy wspomniane w 1371 r. W Opitołokach zachował się Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła, ufundowany w 1635 r. W tym kościele ślub wzięli rodzice Czesława Miłosza, a sam Cz. Miłosz w parafii opitołockiej został ochrzczony: „Chrzest otrzymałem, wyrzekłem się diabła w parafii Opitołoki kiejdańskiego powiatu... Z Opitołok pochodzi moja metryka chrztu, w języku rosyjskim napisana.” (Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada) Neorenesansowy pałac dworski w Opitołokach w XIX w. zbudowali hr. Zabiełłowie. Obecnie pałac jest opuszczony.
• Ginejty (lit. Gineitai). We wsi Ginejty został wzniesiony słup z daszkiem ku czci Juozasa Urbšysa, ministra spraw zagranicznych niezależnej Litwy w okresie mędzywojennym. Pomnik został stworzony przez Gendrikasa Galvanauskasa z Podbrzezia. Juozas Urbšys był ostatnim ministrem spraw zagranicznych niezależnej Litwy, współpracownikiem Oskara Milašiusa w Ambasadzie Litwy w Paryżu. To on podpisał na Kremlu traktat gwarantujący neutralność Litwy. Władze sowieckie, które zajęły Litwę, zabrały go do Rosji i przez wiele lat trzymały go w więzieniu. Wreszcie pozwolono mu wrócić na Litwę, a ponieważ żył długo, doczekał się przywrócenia niepodległości państwa litewskiego w 1990 r.
• Szetejnie (lit. Šeteniai). ,,Moja matka urodzona była tam, gdzie jej matka, i gdzie miałem urodzić się ja: w dworze w Szetejniach, na lewym brzegu Niewiaży, trzy kilometry od Świętobrości, przy samej Laudzie”. Szetejnie Cz. Miłosz opisał w swojej powieści „Dolina Issy”, Niewiażę nazywając Issą. Według Cz. Miłosza, „[...] w Dolinie Issy jest warstwa dokładna i, naturalnie, opis dworu, Szetejń, tam jest dokładny. Postacie są opisane dokładnie, tylko wątek jest już wybiegający w stronę fikcji i symbolizmu [...] Szetejnie nie były typowym dworem szlacheckim [...] wszyscy dwór omijali, dawali mu spokój, ponieważ żyli w nim pewnego rodzaju dziwacy [...] para romantyków, moja babcia i mój dziadek, których nie można było przyjmować za normalny wzór [...] Moja babcia była ekscentryczna i nie tolerowała gości, ponadto, nie lubiła normalnego jedzenia, co i przedstawiłem w Dolinie Issy.” (Autobiografia) Dnia 7 września 1997 r. w odrestaurowanej stodole dworskiej zostało otwarte Centrum Kultury Czesława Miłosza, gdzie można zapoznać się z życiem i twórczością Cz. Miłosza. Pierwszy projekt artystów – Międzynarodowe Sympozjum Rzeźbiarzy „Dolina Issy”, które odbyło się w 2001 r. i w ziemi ojczystej Cz. Miłosza założyło park rzeźb. Podczas spaceru po parku spotkamy ,,Czarną świnię“ (autor A. Sakalauskas), ,,Magdalenę“ (autor B. Jakštienė), ,,Diabełka“ (autor A. P. Kartanas) z „Doliny Issy” Cz. Miłosza oraz wiele innych dzieł. 
• Świętobrość (lit. Šventybrastis) – archiwum kultury i przyrody na otwartej przestrzeni. Wieś położona jest 15 km od Kiejdan, nazwa prawdopodobnie pochodzi od słowa „święty” i strumyka Brasta, nad którym znajduje się osiedle. „Nie znam wioski o bardziej żywym krajobrazie, piękniejszej okolicy niż Świętobrość... pod nami rzeka płynie, tam wąwóz głęboki, zarośnięty stuletnimi dębami. Nie mogę oderwać oczu, piękne, cudowne, jaki widok, jaka żyzna ziemia, a jacy ludzie tu żyją, co za prosty lud!” – Jakuba Gieysztora cytuje Czesław Miłosz. Według opowiadań lokalnych mieszkańców, wzgórze, na którym obecnie stoi kościół, było miejscem kultu pogańskiego dawnych Litwinów, gdzie płonął wieczny ogień. W kościele pw. Przemienienia Pańskiego (1774 r.) została ochrzczona matka Czesława Miłosza oraz sam Miłosz. W pobliżu rzeczki leżą groby 75 powstańców, w 1938 r. został wzniesiony betonowy pomnik. „W Świętobrości pochowany jest mój pradziadek Syruć – syn Mikołaja Syrucia i Józefy od książąt Druckich-Sokolińskich. Był dwukrotnie żonaty: z Eufrozyną hr. Kossakowskich i Weroniką Bogdanowicz, primo voto Kossakowską (z nią urodziła się mu babcia Cz. Miłosza – Józefa). Zginął w wypadku kolejowym w Niemczech w 1870 r. powracając z leczenia za granicą“ (Szukanie ojczyzny).
• Krakinów (lit. Krekenava). W Centrum Odwiedzających warto obejrzeć ekspozycję o starorzeczach Niewiaży, rozejrzeć się po dolinach Niewiaży z wieży obserwacyjnej i powrócić prawym brzegiem Niewiaży.
• Bakainiai. Góra zamkowa Bakainiai jest jednym z najbardziej interesujących grodzisk na południowej stronie Krakinowskiego Parku Regionalnego, których w okolicy jest aż 12.
• Surwiliszki (lit. Surviliškis). Stare miasteczko, w którym jest pochowany najsłynniejszy litewski artysta sztuki sakralnej Vincas Svirskis. Ocalał także drewniany kościół pw. Jezusa Ukrzyżowanego z XVIII w., a u jego podnóż, w dolinie Niewiaży – strefa rekreacyjna, gdzie można zatrzymać się z namiotem, są altany ze stołami. Nieopodal – „małpi mostek”.
• Kałnoberże (lit. Kalnaberžė). Dwór w Kałnoberżach należał do Radziwiłłów, Czapskich, lecz za udział w powstaniu 1863 r. został skonfiskowany. Czesław Miłosz pisał: ,,Kałnoberże – jak to przetłumaczyć? Może: Wzgórze brzóz [...] w latach młodzieńczych mojej mamy (Kałnoberże) należały do ministra Stołypina. Minister Stołypin miał dobry gust i postanowił osiedlić się w najpiękniejszej części imperium [...] Spędzali tu lato, w malowniczej prowincji Imperium,/ Najbliżsi sąsiedzi moich dziadków Kunatów za rzeką./ Jako dziecko słyszałem o łódce z kołami i mechanicznym biegiem./ Odwiedzali wieczorem, wizyty odbywały się często,/ Stołypin lubił młode Kunacianki.“ (Wiersze wybrane). Stołypinowie gościli również w Szetejniach. Później właściciele dworu w Kałnoberżach kilkakrotnie zmieniali się: w pewnym okresie majątek należał też do Kazysa Binkisa, lecz niestety, nie udało się mu zostać prawdziwym dworzaninem i wypłacić pożyczki. Jeszcze później dwór w swoim posiadaniu miało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, które otworzyło tu kolonię dla nieletnich. Zachował się pałac, budynki gospodarcze, park (zaniedbane). W pobliżu zagrody dworskiej, za prawym zakrętem, po lewej stronie drogi zobaczymy dębową rzeźbę stworzoną przez R. Idzelis, która symbolizuje przeszłość, teraźniejszość i przyszłość Kałnoberży (w 2011 r. obchodzono 640. rocznicę wzmianki o Kałnoberżach).
• Syrutyszki (lit. Sirutiškis). Niegdyś Syrutyszki nazywane były Poniewieżem, ale gdy majątek został nabyty przez oficera rezerwy, kasztelana witebskiego, senatora Szymona Syrucia, miejscowość poczęto nazywać Syrutyszkami (lit. Sirutiškis). Dziadek Czesława Miłosza, Szymon Syruć był również właścicielem Szetejni, gdzie się urodził. „Mój dziadek Kunat poprzez ślub wstąpił do innej rodziny mieszkającej nad Niewiażą, bardzo lokalnej, o nazwisku Syruć. To była moja babcia Józefa Syruć, a więc linia ta już była w moich stronach.” (Autobiografia) Później dwór dostał się Komarowskim, którzy zbudowali pałac w stylu historyzmu nad brzegiem Niewiaży. Zachował się pałac dworski, park, neogotycka wędzarnia. Pałac, choć cenny ze względu historycznego i architektonicznego, jest obecnie zaniedbany. W Syrutyszkach polecamy pójść do kawiarni, zwłaszcza z dziećmi, gdyż jedna z sal jest odpowiednio wyposażona dla dzieci.

[[#ex]]